In het verleden heeft de stad veel waterlopen en grachten in eigen beheer gehad. Doorheen de tijd is deze onderhoudsplicht steeds ingeperkt, voornamelijk door overdracht van de waterlopen naar hogere overheden of door wetswijzigingen. Op dit moment zijn er geen waterlopen of grachten meer formeel in het beheer van de stad, met uitzondering van de baangrachten naast alle gemeentewegen.
Wettelijk dienen de aangelande eigenaars in te staan voor het onderhoud van grachten niet naast een wegenis gelegen. In de praktijk voert de stad wel nog werken uit aan verschillende grachten op private grond om wateroverlast te vermijden. In theorie dienen de aangelande eigenaars hiervoor toelating te geven. Het is zo voor burgers en (eerstelijns)stadsdiensten niet duidelijk welke grachten wel en niet door de stad onderhouden worden en moeten worden.
Om meer duidelijkheid en juridische correctheid te genereren, is een lijst opgesteld van 76 (niet-baan) grachten om te erkennen tot publieke gracht. Deze erkenning houdt in dat de gemeente het onderhoud van de gracht overneemt van de aangelande grondeigenaars.
Per gracht kan mits motivatie een erfdienstbaarheidsstrook tot vijf meter opgelegd worden waarbinnen stadsdiensten of aangestelde aannemers recht van doorgang hebben om de gracht te onderhouden, en waarbinnen ook onschadelijk plantenmateriaal achtergelaten mag worden. De grachten zijn op kaart ingetekend in rood (soms oranje), andere kleuren zijn waterlopen in beheer bij andere overheden.
De lijst van te erkennen grachten is opgesteld op basis van oude onderhoudslijsten en onderzoek naar welke grachten publieke functies vervullen, zoals afvoer van hemelwater van straten of buurten verzekeren, riooloverstortwater ontvangen bij zware regenval of dienst doen als belangrijke buffergracht om wateroverlast tegen te gaan.
Eens aangeduid wenst de dienst te voorzien in een jaarlijks onderhoud op deze publieke grachten. Enkel deze niet-langs-wegen-gelegen publieke grachten zullen dan regulier onderhoud krijgen vanuit de stad, wat duidelijkheid geeft naar de bevolking. In noodsituaties kan de stad uiteraard nog andere grachten langsheen privaat terrein (eenmalig) onderhouden, maar dit zou steeds een uitzondering moeten zijn.
Het onderhoud van private grachten andere dan erkende waterlopen of publieke grachten is zoals het veldwetboek vastlegt voor de eigenaar van de (naastgelegen) grond. De grondeigenaar is verplicht de nodige maatregelen te nemen om afstroom van hoger gelegen erven te verzekeren. Onderhoud van kleine grachten met beperkte afstroom is en blijft voor de aangelande eigenaar.
De stad neemt zich voor deze grachten jaarlijks te ruimen, liefst in de herfst- of winterperiode. Onder andere houtopslag en ophogen van de gracht worden zo voldoende tegengegaan om afstroom te vermijden. In de zomerperiode is er veel vraag om deze bijkomend te komen maaien, wat normaliter niet uitgevoerd zal worden. Deze te erkennen publieke grachten hebben een beperkte lengte en vaak eerder beperkt debiet. De kost van deze zomermaai weegt niet op tegen de minimale bijkomende versnelde afvoer. Een zomermaai zou ook enerzijds in droge periodes meer extreme droogte in de hand werken en anderzijds bij zware regenval het water extra versneld afvoeren naar een stroomafwaarts punt, waar de kans op overstromingen dan toeneemt.
Voor dit onderhoud van niet-baangrachten zijn reeds bijhorende middelen goedgekeurd in een dossier van College van burgemeester en schepenen dat eerder werd goedgekeurd. https://geel.onlinesmartcities.be/do/decree/detail?id=406326&nav=search. De middelen hiervoor zijn daar voorzien (in de totale € 1.192.756,00 incl. 21% btw) en er dient op dit moment geen bijkomend budget vrijgemaakt te worden
Het onderhoud van de publieke grachten, voor een geraamd bedrag van € 91.000 per jaar, zit mee vervat in het het gunningsdossier behandeld door het college van burgemeester en schepenen in zitting van 20 september 2021.(2021_CBS_02572 - Onderhoud openbaar domein - raamovereenkomst voor het uitvoeren van 'natuur' en 'niet-natuur' gerelateerd onderhoud van het openbaar domein (met uitzondering van verkavelingsgroen) - Gunnen)
Op plaatsen waar dit mogelijk en noodzakelijk is zal bij deze niet-baangrachten een erfdienstbaarheidsstrook van vijf meter worden opgelegd. Deze wordt indien dit mogelijk is aan één zijde van de gracht gelegd om niet onnodig bijkomende last op te leggen. Bestaande gebouwen kunnen in deze erfdienstbaarheidszone blijven, maar het is niet mogelijk hierin nieuwe constructies te zetten. De gemeente kan terugzet van plantengroei vragen aan de grondeigenaar binnen de erfdienstbaarheidsstrook, maar dit zal een uitzondering zijn. Gezien de focus van het onderhoud zal liggen op het najaar, is het mogelijk om buiten deze periode velden te bewerken. Eventuele uitzonderlijke schade bij onderhoudswerken dient niet vergoed te worden.
Binnen de eventueel opgelegde erfdienstbaarheidsstrook is het mogelijk onschadelijk plantenmateriaal achter te laten. Toch neemt de stad zich voor om in de regel het plantenmateriaal af te voeren, wat de overlast voor de aangelanden verminderd. Ook wordt zo beperkt verschralingsbeheer ingevoerd. Dit betekent dat bij elke ruimbeurt voedingsstoffen worden verwijderd waardoor het jaar nadien de plantengroei minder sterk zal zijn (vermijden dichtgroeien gracht) en waardoor de plantensamenstelling meer divers en waardevoller zal worden en ongewenste, onderhoudsintensieve dominantie van braam en netels vermeden wordt.
Wet van 28 december 1967 betreffende de onbevaarbare waterlopen
Besluit van de Vlaamse Regering tot uitvoering van diverse bepalingen uit de wet van 28 december 1967 betreffende de onbevaarbare waterlopen en tot wijziging van het besluit van de Vlaamse Regering van 12 december 2008 tot uitvoering van titel XVI van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid, wat betreft het toezicht op de naleving van de wet van 28 december 1967 betreffende de onbevaarbare waterlopen
zie advies:
In principe leidt dit voorstel tot heldere en juistere rechtsverhoudingen tussen aangelanden van grachten en het lokaal bestuur. Daarom gunstig advies op de beleidsvraag. Maar er zijn naar de gevolgen toe ernstige bedenkingen
Dit kan betekenen dat zowel voor de gunning als voor het onderliggende, in dit besluit voorgestelde, principe de kredieten binnen het plan (timingprobleem: conclaaf en aanpassing meerjarenplan zijn voorbij!) bijgestuurd moeten worden. In dit besluit zowel als in het eveneens geagendeerde raadsbesluit over de aanduiding van de publieke grachten ontbreekt duidelijke financiële informatie. Ook de bedrijfsafspraak die een concrete oplossing voor mogelijke kredietproblemen oplegt, wordt niet gevolgd. Het voorstel moet op dit punt voldoende - en dus méér - duidelijkheid bieden aan het bestuur.
Het college van burgemeester en schepenen stelt de algemene principes vast waarbinnen stad Geel publieke grachten aan zal duiden: